Arş-ı Âzam

Allah-u Teâlâ bir şeyi yaratmak istediği zaman, onu düşünüp taşınmaya, mekâna ve numuneye muhtaç değildir. O’nun istemesiyle o şeyin meydana gelmesi bir olur.

Âyet-i kerime’sinde buyurur ki:

“Allah gökleri ve yeri ve bunların arasında olan şeyleri altı günde yaratan(dır).” (Secde: 4)

Yaratmak; bir anda dilemek ve meydana getirmek, “Ol!” demekle oluvermekten ibaret olmakla birlikte, O bunların hepsini birden değil, ilâhî hikmetleriyle geliştire geliştire, olgunlaştıra olgunlaştıra yaratmıştır. Bu yükseklik ve genişlikteki yedi kat gökleri, bu yoğun ve geniş yerleri bir anda da yaratmaya gücü yeten Kâdir-i mutlak, her birini bir ölçü ile takdir ve bir zamana tahsis etmiştir.

O’nu gören, yani Allah-u Teâlâ’yı gören, bütün âlemleri O’nunla görür. Hepsinin bir örtüden ve kabuktan ibaret olduğunu görür. Örtüyü yaratan, her yarattığı şeye ayrı ayrı şekil veren, ziynetlendiren O’dur.

“Göklerin ve yerin yaratılışında, gece ve gündüzün birbiri ardınca gelip gidişinde akl-ı selim sahipleri için elbette deliller vardır.” (Âl-i imran: 190)

O, semâvâtı da, yeri de yarattı. Geceyi gündüzü de O yaratıyor ve O yönetiyor. Hep O, vücud O, mevcud O...

Bu şekilde yaratma da ilâhî kudrete delâlet etmektedir. Hiçbir tedricen ilerleme olmadan bütün yaratıklar bir defada ve bir anda yaratılmış olsaydı, hiçbiri diğerinin yaratılışına şâhid olamazdı. Diriden ölü, ölüden diri, ateşten toprak, topraktan su, çamurdan hayat ortaya çıkması şöyle dursun; gece ve gündüz birbirini takip etmez, insandan insan bile doğmazdı. Atalarımız yaratılmış olsa biz olmazdık, biz olursak onlar olmazdı veya hepimiz olur, ata-evlât olmazdık. Şu halde birçok yaratılışları da içine alan dereceleme ile yaratmada Allah-u Teâlâ’nın ayrıca bir kudreti ve azameti gözler önüne serilmektedir.

Kur’an-ı kerim’in yedi yerinde göklerin ve yerin “Altı gün”de yaratıldığından söz edilmektedir. Bu günlerden maksat, yirmidört saat süren dünya günleri değil, müddetini ancak Allah-u Teâlâ’nın bildiği merhaleler ve devrelerdir.

“Sonra arşa oturdu. (Oradan mülkünü yönetmektedir.)” (Furkan: 59 - Secde: 4)

“Oturdu” demek, “Hükmetti” demektir. “Arşırahman”dan bütün yaratıklarına hükmünü sürdürmeye devam ediyor.

Bu Âyet-i kerime, olduğu gibi Vahdet-i vücud’u tarif ettiği gibi, bütün yaratıklarını nereden ve nasıl yönettiğini bildiriyor.

Arş’ın Allah-u Teâlâ’ya tahsisi, mahlûkatın en büyüğü olmasındandır. Kâinat Arş ile son bulmakta ve Allah-u Teâlâ mekândan münezzeh olarak O’nun da ötesinde ve aslında her yerde bulunmaktadır.

Bu istivâ; keyfiyetsiz, teşbihsiz, temsilsiz bir istivâdır. Kâinat yaratıldıktan sonra Allah-u Teâlâ onu yönetmekte ve onunla ilgili bütün düzenlemeleri yapmaktadır.

Arş, diğer cisimleri kuşatan bir cisimdir. Yüksekliğinden dolayı veya hükümdarın tahtına benzetildiğinden dolayı bu isim verilmiştir.

Allah-u Teâlâ Arş’ı ihtiyaç için değil, azametini ve kudretini göstermek için yaratmıştır.

Arş-ı âzam, insanın akıl ve hayali almayacak bir azamete sahiptir.

Yerden göklere, göklerden Arş’a varıncaya kadar bütün yaratıklar; O’nun hüküm ve idaresinin altında, andan ana, halden hâle, şekilden şekile, devirden devire, oluş ve yokoluş, farklılık ve benzeyiş ile değişip gitmektedir.

O ise tam bir hakimiyet ve tam mülkiyet ile bütün zerrelerin ve kürrelerin, ruhların ve cisimlerin, güçlerin, saltanatların ve iktidarların üstünde bir azamete sahiptir. Oradan hem yaratıyor, hem yaşatıyor, hem yönetiyor, hem rızıklandırıyor, hem de öldürüyor.

Herşeyi yaratan, herşeye kâdir olan O’dur. O benzersizdir, yardımcısı, eşi ve dengi yoktur. O’ndan başka hiçbir ilâh, O’nun dışında hiçbir Rab yoktur.

O yaratıyor, O yaşatıyor, aynı zamanda O yönetiyor.

“Gökten yere kadar her işi O düzenler.” (Secde: 5)

O’nun düzenlemesi, hikmetine göre dilemesidir.

Arşından arzına varıncaya kadar mahlûkatın bütün işlerini hikmet ve maslahatın gerektiği şekilde bizzat kendisi yönetir ve yönlendirir. Önünü ve sonunu bilerek ve gözeterek takdir eder. Hiç kimse O’nun hiçbir tedbirine mâni olamaz. Hükümranlığı kayıtsız şartsız ve devamlıdır.

O yaratıyor, O yönetiyor. Meselâ gökten yağdırıyor, yağdıran O’dur. Yerden fışkırtıyor, fışkırtan O’dur. Sonsuz nimetleri ihsan ve ikrâm eden yine O. Hazine-i ilâhî’den durmadan akıyor.

“Sonra işler sizin hesabınıza göre bin yıl kadar tutan bir günde yine O’na yükselir.” (Secde: 5)

Dünyanın işini yukarıdan aşağı indirmek suretiyle tedbir eder. O’nun tedbiri hikmetine göre dilemesidir.

Allah-u Teâlâ’nın bir iradesinin hükmü olan bir emir, bir iş, bir hadise, bazen böyle bin senelik bir devir ile biter, O’nun bir günü, böyle büyük bir devir teşkil eder.

Bunun elli bin sene edeni de vardır:

“Melekler ve ruh (Cebrâil) oraya miktarı (dünya senesi ile) elli bin yıl olan bir günde yükselip çıkarlar.” (Meâric: 4)

Bu ise Sidre-i münteha’dan itibaren ellibin senedir. Bir anda iner ve çıkar.

“İşte O, görülmeyeni de görüleni de bilendir, Azîz’dir, merhamet edendir.” (Secde: 6)

Kullarının işlerini yönetme hususunda da merhametlidir.

Arş, diğer cisimleri kuşatan bir cisimdir. Yüksekliğinden dolayı veya hükümdarın tahtına benzetildiğinden dolayı bu isim verilmiştir.

Allah-u Teâlâ Arş’ı ihtiyaç için değil, azametini ve kudretini göstermek için yaratmıştır.

Kur’an-ı kerim’de Arş’ın Allah-u Teâlâ’ya nisbet edildiği onsekiz kadar Âyet-i kerime mevcuttur ve yedi gökten ayrı bir âlem olarak ele alınmıştır.

Bir Âyet-i kerime’de:

“Göklerin ve yerin Rabbi, Arş’ın da Rabbi olan Allah, onların vasıflandırdıkları noksan sıfatlardan münezzehtir.” buyuruluyor. (Zuhruf: 82)

Bazı Âyet-i kerime’lerde ise yine “Arş’ın sahibi” mânâsına gelen “Zül-arş” tabiri kullanılmaktadır.

“De ki: Eğer onların dedikleri gibi, Allah ile beraber başka ilâhlar da bulunsaydı, o takdirde bu ilâhlar Arş’ın sahibine ulaşmak için yol ararlardı.” (İsrâ: 42)

Bu Âyet-i kerime’den anlaşılıyor ki, Allah’tan başka ilâh yoktur. O bütün yarattıklarını çepeçevre kuşatmıştır.

Arş-ı âzam dört melek tarafından taşınmaktadır, kıyamet gününde ise bu meleklerin sayısı sekiz olacaktır.

Âyet-i kerime’de şöyle buyuruluyor:

“O gün Rabbinin arşını onlardan başka sekiz melek yüklenir.” (Hâkka: 17)

Arş-ı âzam, Allah-u Teâlâ’nın yarattığı cisimlerin en büyüğüdür. Kürsî’yi de kaplamıştır.

Bir kısım melekler de Arş-ı âzam’ın çevresini sarmış olup tavaf ederler, Allah-u Teâlâ’yı övgü ve tesbih ile anarlar.

Âyet-i kerime’de şöyle buyuruluyor:

“Melekleri görürsün ki Rablerini hamd ile tesbih ederek Arş’ın etrafını kuşatmışlardır.” (Zümer: 75)

Arş, göklerle yer yaratılmadan önce mevcuttu.

Âyet-i kerime’de şöyle buyuruluyor:

“O Allah ki, yeri ve gökleri altı günde yarattı. Bundan evvel Arş’ı su üzerinde idi.” (Hud: 7)